(ص) پروژه مسجد پیامبر اعظم
کارفرما
شرکت ملی گاز ایران
محل پروژه
بوشهر، جم
مبلغ پروژه
40.000.000.000 ریال
تاریخ بهره برداری
1385
مجموعه فرهنگی مذهبی بزرگ مسجد پیامبر اعظم(ص) با مساحت تقریبی 12 هزار متر مربع در زمینی به وسعت 14798 مترمربع در جنوب شرقی شهرستان جم و در بخش فرهنگی شهرک توحید متعلق به شرکت پالایش گاز فجر واقع شده است و دارای بخش‌های مختلفی چون فضاهای فرهنگی، مذهبی، آموزشی، اداری و خدماتی و ورودی مجموعه است.
پیشینه طراحی بنا به سال 78 بازمی‌گردد. در ابتدا هدف کارفرما ساخت بنایی تماما بتنی به شیوه کاملا پیش‌ساخته بود که به دلایل متعددی مانند: مشکل کمبود امکانات در منطقه، صعوبت دسترسی، هزینه‌های بالای ساخت، مشکلات حمل و نصب و عدم امکان اجرای قسمت‌هایی از پوشش گنبد، طرح مزبور منتفی شد.
در طرح نوین ضمن حفظ کلیتی از پلان، کانسپت اصلی بنا چه در حجم، نما، سازه، مصالح و شیوه اجرا تغییرات اساسی یافت. کانسپت اصلی طراحی، برپایه بهره‌گیری از معماری منطبق با اقلیم و سنت معماری خاص مناطق جنوب ایران، اشاره به شیوه‌های معماری فاخر مساجد ایران ضمن نوآوری در طرح و اجرا، استفاده از عناصر، نمادها و موتیف‌های آشنای معماری سنتی ایران و بومی منطقه و ایجاد زمینه مناسب برای بروزو تجلی هنر استادان فن گچبری، نجاری، خطاطی، آجرکاری، حجاری، کاشیکاری و… در قالبی نوین برای خلق فضایی معنوی که پاسخگوی نیازهای نمازگزاران و استفاده‌کنندگان از فضاهای گوناگون مسجد باشد بوده است.
طراحی حجمی و پرداخت نمای مجموعه به‌گونه‌ای بوده که ضمن حفظ هویت یکپارچه کل بنا، بر شخصیت متفاوت و مستقل هرکدام از فضاها نیز اشاراتی داشته باشد و بعضی از عناصر نمادین و فضاهای متداول معماری مساجد را نیز شاخص‌تر نماید. در این خصوص می‌توان به طراحی حجم و نمای شبستان، محراب، مناره‌ها و ورودی اصلی مجموعه و طراحی جداره و نمای حیاط مرکزی اشاره نمود.
از جمله نکاتی که در طراحی حجمی، نماسازی و فضاسازی بدان پرداخته شده است رعایت اصل سلسله مراتب است که جدای از بحث سلسله مراتب عملکردی، اشاره‌ای انتزاعی به مراحل رشد و تکامل و رسیدن به اوج معنوی دارد. این سلسله مراتب فضایی را در نحوه گذر از فضای چارطاقی ورودی به حیاط ورودی و سپس گذر از فضای واسط به حیاط مرکزی وپس از آن گذر از ایوان ورودی به درون شبستان می‌توان مشاهده نمود.
همین اصل را می‌توان در طراحی حجمی مناره‌ها، حجم شبستان و گنبد فراز آن، نمای فضاهای آموزشی، نمای حیاط مرکزی و حیاط‌های فرعی، طراحی حجمی و نمای ستون‌های اصلی شبستان و نمای داخلی و بیرونی ساقه گنبد… به‌خوبی ملاحظه کرد. از نکات دیگری که مدنظر طراحی قرار داشت نوع مصالح و میزان استفاده و نحوه کاربرد و همنشینی آنها در کنار یکدیگر بود.
از آجر به عنوان مصالح اصلی پوششی و زینت‌بخش بنا، سنگ در تراز پایین برای القای حس صلابت و پایداری بنا و کاشی فیروزه‌ای درحد تزئین همچون نگین انگشتری استفاده شده است. تمامی درهای مورد استفاده بنا که برای هرکدام از فضاها طراحی شده‌اند از چوب چنار ساخته شده‌اند.
در طراحی حجمی بخش فضاهای آموزشی و حیاط مرکزی از رواق‌هایی استفاده شده است که هم امکان دسترسی به فضاها را میسر می‌سازد و هم به منظور رعایت مسائل اقلیمی وایجاد سایه و مانعی برای تابش مستقیم به درون فضاها کاربرد دارد. از رواق‌های پیرامون حیاط مرکزی با ایجاد سکوهایی برای نشستن، فضایی دلنشین برای استراحت و گفت‌وگو و تعامل خلق شده است.
مصالح مورد استفاده در نماها ترکیبی از آجر و سنگ و کاشی است. از موارد دیگری که در طراحی مدنظر قرار داشت نحوه نورپردازی در شب و عدم رویت منابع نوری در فضای ایوان و حیاط مرکزی بود. به همین منظور حجم و نما ی ایوان شبستان و حیاط مرکزی به‌گونه‌ای طراحی شد تا امکان استفاده از نور انعکاسی را فراهم نماید.
درنمای طبقه فوقانی حیاط مرکزی ایوانچه‌هایی با گچبری ساده ایجاد شده است که در شب نقش بازتاباننده نور و روشن کننده فضای حیاط را ایفا می‌کند. همانگونه که اشاره شد مسجد پیامبراعظم(ص) از فضاهای عملکردی متفاوتی تشکیل شده است که به‌طور خلاصه به معرفی آنها می‌پردازیم.
در بخش ورودی مجموعه پس از گذر از چارطاقی ورودی که مجموعه‌ای زیبا از هنر حجاری، گچبری وآجرکاری است، فضاهای تجاری و اداری و فرهنگی قرار دارند که دسترسی به این فضاها ازطریق حیاط ورودی میسر است. این مجموعه دارای یک حیاط مرکزی، یک حیاط ورودی و دو حیاط فرعی مربوط به فضاهای آموزشی است.
درحیاط مرکزی یک حوض با کشیدگی در امتداد قبله قرار دارد و فضاهای اصلی مانند شبستان و ایوان ورودی شبستان و حسینیه در پیرامون حیاط مرکزی قرار گرفته‌اند. بخش مذهبی شامل شبستان‌های مردانه و زنانه و سالن حسینیه می‌شود و فضاهای آموزشی نیز در سه طبقه و از دو بخش مجزای خواهران و برادران تشکیل شده‌اند.
در جوار آنها فضاهای جنبی بخش‌های مربوطه از قبیل آبدارخانه‌ها، ورودی‌های خواهران و برادران، کفش‌کن‌ها و… قرار دارند. سالن اجتماعات متشکل از فضاهای انتظار و سالن برگزاری مراسم با دسترسی از طریق حیاط مرکزی و محوطه بیرونی و همچنین بخش‌های تاسیساتی و خدماتی شامل موتورخانه و تاسیسات الکتریکی و مکانیکی و انبارها، سرویس‌های بهداشتی و وضوخانه و… همگی در زیرزمین مجموعه واقع شده‌اند.
ساختمان شبستان بلندترین و حجیم‌ترین بخش مجموعه است. جهت‌گیری کل بنا و بالطبع شبستان در امتداد قبله است.این بخش از دو طبقه زنانه و مردانه، گنبدخانه و محراب تشکیل شده است.بخش همکف به شبستان آقایان و بخش فوقانی به شبستان بانوان اختصاص‌یافته است. در تزئین فضای گنبدخانه، ستونها و دیوارهای شبستان از هنر آجرکاری، گچبری، سنگ‌کاری و نجاری استادان فن بهره گرفته شده است.
ایده اصلی در طراحی حجم محراب شبستان، اشاره به سوره نور بوده است. به همین منظور با هدف ورود نور به درون محراب و برای اینکه نورطبیعی روز به‌صورت غیرمستقیم و انعکاسی وارد شبستان شود، حجم محراب در طرحی نو به‌صورت دو پوسته طراحی و اجرا شده است.
پوسته خارجی با فاصله از حجم اصلی شبستان قرار گرفته است تا امکان عبور انعکاس نور طبیعی روز را پس از برخورد با نمای شبستان از این فاصله فراهم کند. نور منعکس شده پس از برخورد با دیواره داخلی پوسته بیرونی محراب دوباره منعکس شده و از میان پنجره‌های مشبک گچبری شده پوسته داخلی محراب که مزین به شیشه‌های رنگی است، به درون شبستان راه می‌یابد و جلوه‌ای روحانی و زیبا به محراب می‌بخشد.
در شب عکس این اتفاق رخ می‌دهد ونور از درون شبستان به بیرون منعکس شده و‌هاله‌ای از نور مصنوعی روی دیواره نمای شبستان و پیرامون حجم آجری محراب را فرا‌می‌گیرد. کانسپت اصلی در طرح سالن حسینیه، القای فضای حزن و اندوه برای سالار شهیدان امام حسین(ع) بوده است.
به این منظور از پرده‌های سیاه تکایا که در ایام عاشورای حسینی استفاده می‌شود و اشعار دیوان محتشم منقوش بر آن در انتخاب رنگ و مصالح نمای داخلی و حتی کتیبه‌ها استفاده شد. به نحوی که تمام عناصر مشخصه و لازم چنین فضایی را فراهم کرده باشد. در مجموعه فرهنگی مذهبی مسجد پیامبر اعظم(ص) فضاهای آموزشی نیز در نظر گرفته شده‌اند.
هدف از ایجاد فضاهای آموزشی در این مجموعه، گسترش نقش مسجد فراتر از یک مکان صرفا عبادی به مکانی برای توسعه و نشر علوم دینی در منطقه است. به همین منظور بخش‌های آموزشی به تفکیک زنانه و مردانه در طرفین حجم اصلی شبستان درنظر گرفته شده‌اند که دربرگیرنده ریزفضاهای مربوطه همچون: کلاس‌های د رس، کتابخانه، اداری، خدماتی و… می‌شوند. هرکدام ازاین بخش‌ها علاوه بردسترسی از حیاط مرکزی دارای ورودی مستقلی از بیرون مجموعه نیز هستند. هربخش دارای یک حیاط مرکزی اختصاصی با حوض و باغچه بوده و دارای طرحی مدرن بر پایه معماری سنتی ملهم از ویژگی‌های مناطق گرمسیری جنوب است.
به‌طورکلی درطراحی نمای مجموعه عمدتا از مصالح آجری استفاده شده است و استفاده از کاشی فیروزه‌ای به‌صورت حداقلی و با هدف القای کاربری فرهنگی و مذهبی به بنا و شاخص نمودن بخش‌های مهمی چون گنبد و مناره بوده است. به این صورت گنبد مسجد همچون نگین مجموعه و گنبدهای روی گلدسته‌ها همچون نگینی روی مناره ها به نظر می‌رسند.
ساخت بنای مسجد در سال 79 آغاز و در سال 85 پایان پذیرفت. بی‌شک نمی‌توان زحمات تک‌تک افرادی را که در ساخت این بنای ماندگار نقش داشته‌اند نادیده گرفت و باید از خداوند متعال آرزوی توفیق همه آنان را داشت
